این دریاچه ها براساس نظری ها در دو حالت تشکیل شده است:
الف: جریان هوای آسیای میانه در کواترنر -سنوزوئیک به طرف ایران باعث حرکت خاک های بسیار ریز زرد رنگ (لس) گردید تشکیل لایه های خاک لس در قسمت شرقی و مرکزی وشمال استان گلستان ضخامت متفاوتی داشته در شمال شرقی تبدیل به تپه های متعدد شده اتد در قسمت شمال نیز این کشیدگی تپه ها وگودی ها در جهت شرقی-غربی یا شمال شرقی-جنوب غربی می باشد.
ب: جریان آب رودخانه اترک پس از خروج از نقاط مرتفع که دارای دره گود تا محل اتصال چات که رودخانه سومبار از ترکمنستان وحدود 5 کیلومتربعد از آن ادامه دارددر روی زمین های هموار جاری می شودکه کل مسیر این جریان خاک های نرم لسی است این خاک نرم در طول سال ها توسط اترک فرسایش یافته و به هنگام سیلابی از بعضی از نقاط گو د برداری کرده وبه دریای مازندران می برد.
این عمل فرسایشی چاله های زیادی بعداز خروج از دره گود خود ایجاد می کند که بعد از واد شدن موتورهای پمپ آب وکاسته شدن از مقدارآب رود اترک وبعد ازآن ایجاد سر در شاخه های آن در استان خراسان این عمل دیگر ادامه نداشته وگاهی بعد از رگبارهای سنگین در شمال خراسان وشرق گلستان این رود جاری میشود ودر قسمت انتهایی مسیرهای مختلف رای خود انتخاب و به طرف دریا میرود این گودی ها از چاله دانشمندعطا که اکنون در نجا سرخاکی ایجادشده وسپس به چاله اینچه برون که تبدیل به پرورش ماهی شده واز آنجا به طرف روستای تنگلی در شمال روستا چاله آلماگل که تبدیل به پارک شده ودر جنوب روستا آجی گل -چاله نمک -سیصد هکتاری و به طرف غرب میرود .
از همه بزرگتر دریاچه آلاگل که بند خاکی روی آن ساخته شده تا اگر ارتفاع آب بالا بیاید ومقدار ذخیره آن زیاد شود که مورد استفاده کشاورزی وپرورش ماهی درآید که مورد اول آن هرگز محقق نشد به علت شوری زیاد خاک های اطراف دیاچه اما مورد دوم پرورش ماهی گسترش زیادی یافت آب مازاد این دریاچه توسط کانالی که حفر شد به طرف دریای مازندرانادامه داده شد.
در گذشته این آب مازاد در حدود 10 کیلومتر غرب این دریاچه جمع می شد ویک تالاب دیگری به نام صوفی را ایجاد کرد که محل تخم ریزی ماهی دریای خزر در فصل بهار می شد و در صورت امکان ووجود آب تا تالاب آلاگل این مهاجرت ماهی ادامه می یافت که اکنون این سیستم بطور کلی دگرگون شده وتالاب صوفی به تدریج کاملا خشک شده وتنها سه تالاب آجی گل و آلما گل وآجی گل به زور به حیات خود ادامه میدهد این سه تالاب و تالاب های خشک شده دیگروحتی شوره زارهای اطراف آنهادر زمستان محل اسکان هزاران نوع پرنده مهاجر بوده که زمستان گذرانی میکردند یا به طور موقت در مهاجرت به طرف جنوب به عنوان ایستگاه از آن استفاده می شد .وجود انواع ماهیهای بزرگ وکوچک زمینه این زمستان گذرانی بود.برای طرفداران ماهیگیری ورزشی محل بسیار خوبی بود که امروزه بدلایل مختلف این دریاجه ها اثرخود را ازدست داده اند این دلایل را میتوان بدینترتیب برشمرد:
1- قطع آب رودخانه اترک دراغلب مواقع سال به خاطر بستن سد واستفاده بی رویه در طول مسیر بوسیله موتورهای پمپ آب
2- زهکشی خاک وزدن کانالهای زهکش درشوره زار های اطراف دریاچه ها
3- تجمع زیاد زباله ها توسط افراد بی مسئولیت بعد از وقت گذرانی وپخش زباله ها ی خود در آن مکانها
4-استفاده از سموم مختلف برای صید پرندگان وماهیها توسط غارتگران طبیعت
5-استفاده از تور های لاکش که تمام ماهیها از کوچک وبزرگ را صید وروانه بازار میکنند
6-استفاده خصوصی بیش از حد از آب دریاچه برای پرورش ماهی ها
7-عدم جریان آب از رودخانه اترک در مواقع سیلابی به طرف این دریاچه که همه ساله نیازمند لایروبی کانالهای اتصال است
8-رسوب زیاد رود اترک هم دریاچه ها وکاننالها را پر میکند
9-شکار بیش ازحدپرندگان مهاجر که به نوعی غارت تبدیل شده است.
